Zorunlu Bir Göç: Hocalı Katliamı

Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecine girmesiyle 1988’de başlayan ve günden güne şiddetlenerek devam eden Azerbaycan Ermenistan savaşı, o günlerde oldukça zor durumda olan Azerbaycan için çok büyük kayıplara yol açıyordu. Ermenistan, Azerbaycan topraklarının %20’sini işgal ederken 1 milyondan fazla Azerbaycan vatandaşı, iç kesimlere göç ederek hayatını zor şartlar altında sürdürmek zorunda kalmıştı. Ermeniler, Karabağ’a sahip olabilmek adına, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından abluka altına aldıkları ve Azeri Türklerinin yaşadığı Hocalı kentinde oluşturdukları baskıyı daha da artırdılar.

İlk olarak, Ermeni güçler tarafından Hocalı’nın diğer kentlerle olan ilişkisini kesmek amacıyla kara yolları bağlantısı kesildi. Gittikçe ağırlaşan şartlar altında ocak ayı itibarıyla uzun süren elektrik kesintileri yaşanıyordu. Dışarıyla bağlantısı kesilen Hocalı’da savunma, basit silahlar kullanan yerel savunma güçleri ve sayıları oldukça az olan millî ordu mensuplarıyla sağlanıyordu.

Aylardır süren saldırıların en yoğunu, 1992 yılında, 25 Şubat’ı 26 Şubat’a bağlayan gece yaşandı. Tüm imkânları yok edilmiş olan Hocalı, bölgede bulunan Sovyet Ordusu’na ait 366. Zırhlı Alayı’nın da yardım ettiği Ermeni güçleri tarafından emsali görülmemiş bir saldırıya maruz kaldı. Savunma güçlerinin yetersizliğinin farkında olan Hocalı halkı da, elinden geldiği kadar savunmaya destek olmaya çalıştı. Ermeni güçleri o gece kadın, yaşlı, çocuk ayrımı yapmadan önlerine çıkan herkesi türlü işkencelerle öldürdü.

25 Şubat gecesi yaşanan vahşet 26 Şubat’ın ilk ışıklarıyla ortaya çıktı. Bir kent, bir gecede tüm nüfusuyla yok edilmişti. Olay yerine ancak iki gün sonra ulaşabilen gazeteciler, çektikleri fotoğraflarla olayın provokasyondan uzak bir gerçekliğe sahip olduğunu tüm dünyaya duyurdular. Azerbaycan’ın resmî kaynaklarına göre 83 çocuk, 106 kadın ve 70’ten fazla yaşlı dâhil olmak üzere toplam 613 kişi öldürülmüş, toplam 487 kişi ağır yaralanmıştır. 1.275 kişi rehin alınmış, 150 kişi ise kaybolmuştur.

Karabağ Savaşı’nda Ermeni kuvvetlere komutanlık yapmış, bugünkü Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ve Markar Melkonyan’ın kardeşi Monte Melkonyan, katliamın Ermeni güçler tarafından yapılan bir intikam olduğunu açıklamıştır. Bugünkü Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan, araştırmacı yazar Thomas De Waal’a şöyle söylemiştir: “Hocalı’dan önce, Azerbaycanlılar bizim şaka yaptığımızı sanıyordu, bizim sivil halka karşı el kaldırmayacağımızı sanıyorlardı. Biz bunu (stereotipi) kırmayı başardık ve olay işte bu.”

Savaştan önce 2.605 aileden ibaret 11.356 kişinin yaşadığı Hocalı, 26 Şubat 1992 tarihinde tamamen yok edilmiştir. İnsan Hakları İzleme Örgütü, Hocalı katliamını, Dağlık Karabağ’ın işgalinden bu yana gerçekleşen en kapsamlı sivil katliam olarak nitelendirmiştir.