Güneş tutulması, Ay yeni ay evresindeyken Dünya ile Güneş arasında bulunduğu zaman gerçekleşir. Bu durumda Güneş yuvarlağı Ay tarafından kısmen ya da tamamen örtülerek tam, parçalıya da halkalı güneş tutulması meydana gelir. Burada da belirtilmelidir ki her yeni ay evresinde güneş tutulması oluşmaz. Güneş tutulmalarının oluşabilmesi için yeni ay evresinin düğümler doğrultusunda veya onun yakınında olması gerekir. Güneş tutulması sırasında Ay’ın gölgesi yeryüzüne düşer. Bu sırada Dünya dönmeye devam ettiğinden dolayı Ay’ın gölgesi yeryüzünde belli bir yol izlemiş olur. Ay gölgesinin yeryüzünde izlemiş olduğu bu yola “tutulma çizgisi” denir.
Tam GüneşTutulması
Ay, Dünya etrafında, Dünya da Güneş etrafında çember yörüngelerde değil, basıklıkları çok küçük de olsa elips şeklindeki yörüngelerde dolanmaktadır. Bundan dolayı, hem Ay’ın, Dünya’ya olan uzaklığı hem de Dünya’nın, Güneş’e olan uzaklığı sürekli değişmektedir. Bu değerlerin ortalama değer olduğu, gerçekte hem Ay’ın hem de Güneş’in görünen büyüklüklerinin sürekli değiştiği unutulmamalıdır. Böylece Ay, bazen Güneş’ten daha büyük görünürken bazen de daha küçük görünür. Eğer güneş tutulması anında Ay’ın görünür büyüklüğü Güneş’ten daha büyük ise bu durumda tam güneş tutulması oluşabilir. Aksi durumda tutulma tam olamaz.
Ay tutulmasının oluşması için gerekli koşullar, Güneş tutulması için de geçerlidir. Buna göre birtam güneş tutulmasının oluşabilmesi için aşağıdaki koşullar birlikte sağlanmalıdır.
- Ay yörüngesine ilişkin düğümler çizgisi ile Dünya–Güneş doğrultusu hemen hemen çakışık olmalıdır.
- Ay’ın görünür çapı, Güneş’in görünür çapından büyük olmalıdır.
Halkalı Güneş Tutulması
Örtülme Güneş’in görünen büyüklüğünün Ay’dan daha büyük olduğu zamana denk gelirse, tutulma halkalı tutulma şeklinde görülmektedir.
Parçalı GüneşTutulması
Ay’ın yarı gölge konisine giren gözlem yerlerinden gözlenen güneş tutulmaları parçalı güneş tutulması şeklindedir. Bu tutulmalarda Ay, Güneş’in yalnızca bir kısmını örter. Aslında hem tam hem de halkalı güneş tutulmaları sırasında yeryüzünün belli bölgelerinde parçalı tutulmalar gözlenmektedir. Bütün tutulmaların parçalı tutulma evresi çok uzun sürmektedir.
Tam güneş tutulması sırasında Ay’ın gölgesinin Dünya yüzeyi üzerinde izlediği yola “tam tutulma hattı” denir. Bu hattın uzunluğu 16.000 km, genişliği ise 160 km kadar olabilmektedir. Tam güneş tutulmasını izleyebilmek için tutulma hattı üzerinde bir yerde bulunmanız gerekir. Ay tutulmasında Dünya’nın gölgesi Ay’ın tamamını perdeleyebilecek kadar büyük olduğu için Ay tutulması o anda gece olan her yerden gözlenebilir. Güneş tutulmasının tam tutulma kısmı ancak 1-4 dakika sürmektedir.
Güneş’e tutulma anında bile çıplak göz ya da dürbünle bakmanın göz retinasının yanmasına, neden olabileceği dolayısıyla göz sağlığımıza zarar verebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, güneş tutulma gözlemleri sırasında mutlaka uygun filtreler kullanılmalıdır.