Ali Kuşçu Kimdir, Eserleri Nelerdir?

Ali Kuşçu 15. yüzyılda yaşamış, önemli bir astronomi ve matematik bilginidir. Babası, Timur (1369-1405)’un torunu olan Uluğ Bey (1394-1449)’in doğancı başısı idi. “Kuşçu” lakabı buradan gelmektedir.

Ali Kuşçu, Semerkant’ta doğmuş ve yetişmiştir. Burada bulunduğu sıralarda, Uluğ Bey de dâhil olmak üzere, önemli bilim insanlarından matematik ve astronomi dersleri almıştır.Ali Kuşçu, Semerkant Gözlemevinin sorumlusu olarak gözlemevinin başına geçmiştir.Bu görev, Uluğ Bey’in meşhur eseri “Şerh-i Zîc-i Uluğ Bey”in hazırlanmasında önemli katkılar sağlamıştır. Uluğ Bey bu eserinde, Batlamyus (MS 85 – 165)’un Almagest adlı eserinin ve Meraga Gözlemevinde yapılan “zîc”in (yıldız kataloğu, almanak) hatalarını ortaya koyarak eseri düzeltmeye çalışmıştır.

Uluğ Bey, Ali Kuşçu’yu Fatih Sultan Mehmet’e elçi olarak göndermiştir. Bir kültür merkezi oluşturmanın şartlarından birinin de bilim adamlarını bir araya toplamak olduğunu bilen Fatih Sultan Mehmet, Ali Kuşçu’ya İstanbul’da kalmasını ve medresede ders vermesini teklif eder. Ali Kuşçu bu teklifi kabul eder, Tebriz’e dönerek elçilik görevini tamamlar ve tekrar İstanbul’a geri döner. İstanbul’a gelen Ali Kuşçu, Ayasofya’ya müderris olarak atanır. Ali Kuşçu, burada Fatih Külliyesinin programlarını hazırlamış ve astronomi matematik dersleri vermiştir. Ayrıca İstanbul’un enlem ve boylamını ölçmüş, çeşitli güneş saatleri yapmıştır. Verdiği dersler olağanüstü rağbet görmüş, önemli bilim adamları tarafından izlenmiştir. Bu durum 16. yüzyıldaki eserlerde etkisini göstermiştir.

Ali Kuşçu’nun astronomi ve matematik alanında yazmış olduğu birçok eser vardır. Bunlardan biri, Otlukbeli Savaşı sırasında bitirilip zaferden sonra Fatih Sultan Mehmet’e sunulduğu için “Fethiye” adı verilen astronomi kitabıdır. Eser üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde gezegenlerin küreleri ele alınmakta, gezegenlerin hareketlerinden bahsedilmektedir. İkinci bölüm yerkürenin şekli ve yedi iklim üzerinedir. Son bölümde ise Ali Kuşçu, yerküreye ilişkin ölçüleri ve gezegenlerin uzaklıklarını vermektedir.

Ali Kuşçu’nun Astronomi Eserleri

1. Şerh-i Zîc-i Uluğ Bey: Süleymaniye, Carullah, Nu. 1493.
2. Risâle fî Halli Eşkâli Mu‘addili’l-Kamer li’l-Mesîr (Fâide fî Eşkâli ‘Utârid): Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmet, Nu. 3843.
3. Risâle fî Asli’l-Hâric Yumkin fî’s-Sufliyyeyn: Bursa İl Halk Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, Nu. 751/8.
4. Şerh ‘ale’t-Tuhfeti’ş-Şâhiyye fî’l-Hey’e: Süleymaniye, Ayasofya, Nu. 2643.
5. Risâle der ‘İlm-i Hey’e: Süleymaniye, Ayasofya, Nu. 2640/1.
6. El-Fethiyye fî ‘İlmi’l-Hey’e: Süleymaniye, Ayasofya, Nu. 2733/1.
7. Risâle fî Halli Eşkâli’l-Kamer: Bursa İl Halk Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, Nu. 751/7.

Ali Kuşçu’nun Matematik Eserleri

1. Er-Risâletü’l-Muhammediyye fî’l-Hisâb: Süleymaniye, Ayasofya, Nu. 2733/2.
2. Risâle der ‘İlm-i Hisâb: Süleymaniye, Ayasofya, Nu. 2640/2