Kömür yanabilen bir tür organik kayadır. Kömür asıl bileşeni karbon yanında hidrojen, oksijen, kükürt ve azot elementlerini de içerir. Kömürün yapısında kil ve kum gibi anorganik maddeler de bulunabilir.
Kömür, kaya tabakalarının arasında milyonlarca yıl ısı,basınç ve mikrobiyolojik etkilerin sonucunda meydana gelmiştir. Kömür toprağın derin kısımlarında kilometrelerce genişlikteki düz tabakalar hâlinde bulunur.
Milyonlarca yıl süren kömür oluşumu hangi süreçlerden geçmiş, nasıl oluşmuştur, hiç düşündünüz mü? Kömür, milyonlarca yıl önce rutubetli ve sıcak iklimlerde, bataklık ortamlarda yetişen eski ağaç ve bitkilerin kalıntısıdır.
Kömür Nasıl Oluşur?
Bataklıklarda yetişen çalılık ve eğrelti otları gibi dev yapılı bitkiler zamanla ölmüş ve bataklıklarda gömülmüştür. Bu dev yapılı bitkiler yani ağaçlar uygun şartların sağlandığı durumlarda bozunmuş yani parçalanmış ve bataklık suyu ile bir jel hâline gelmiştir. Burada bahsedilen uygun koşullar nemli ve sıcak iklim, bataklık suyunun pH’ sinin 4-5 civarında bulunması, bataklığın zaman içerisinde aşağı doğru çökelmesi, bataklığın zamana bağlı olarak çamur ve kumla kaplanmasıdır. Oluşa nbu yapı bazı kimyasal reaksiyonlar sonucunda hem fiziksel hemde kimyasal değişimlerle sertleşip kömürü oluşturmuştur.
Bitkiler uygun bataklık ortamında birikir, çökelir ve sonunda jeolojik oluşumlarla birlikte yer altına gömülür. Yerin altında oluşan bu organik kütleler gömülmenin etkisi ile oluşan basınç şartlarından ve ortamın sıcaklığından etkilenir. Bu oluşan organik kütlenin bünyesinde zamanla fiziksel ve kimyasal değişim meydana gelir. Kömürün ataları olarak bilinen ve turba diye adlandırılan bu organik maddeler zamanla daha koyu renklere dönüşüp daha sert bir yapıya sahip olur. Sıcaklık ve basınç şartlarının bu kütlelere etkimesi sonucu su ve su buharı, karbondioksit, oksijen ve ileri aşamalarda hidrojen ortamdan uzaklaşır. Tabi ki bu süreçte uygun şartlar ve ortamın sıcaklık şartlarının binlerce yıl baskın olması ve artması gerekmektedir. Volkanik faaliyetler, depremler sonucu oluşan fay hareketleri, radyoaktif elementlerin bulunduğu bölgelerde yerin sıcaklığını normalden çok fazla miktarda artırmaktadır. Yerin ısısı arttıkça turba olarak adlandırılan organik madde sırasıyla linyit, taş kömürü, antrasit ve uygun koşullar oluşursa grafite dönüşür. Bu ilerleyen olgunlaşma sürecine kömürleşme denir.
Kömürler organik olgunluklarına göre linyit, taş kömürü ve antrasit olarak üç sınıfa ayrılır. Karbon miktarı % 60 ise turba, %70 ise linyit, % 80-90 ise taş kömürü, % 95 ise antrasit adını alır.
Kömür Türleri (Çeşitleri)
Linyit
Linyit yumuşak, kolayca ufalanabilen, kırılgan ve mat görünümlüdür. Karbon içeriği düşük olan linyit kömürü çok yüksek nem içerir. Linyit kömürü ülkemizde ve dünyada büyük oranda elektrik enerjisi üretimi için kullanılır.
Taş Kömürü
Taş kömürünün linyit kömüre göre nem miktarı düşük, karbon içeriği yüksektir. Taş kömürü demir-çelik endüstrisinde, çimento fabrikaları ve diğer endüstri kollarında kullanılmaktadır.
Antrasiten
Antrasiten değerli kömür türüdür. Kömür çeşitleri içinde en sert ve dayanıklı olanıdır. Karbon oranı yüksek olup yandığında diğer kömürlerden daha fazla ısı verir. Antrasit siyah renkli ve camsı parlak görünümdedir.