Medeniyet, insanoğlunun ateşi keşfetmesi ve ateşi birçok alanda kullanmaya başlaması ile başlamıştır. İnsanlar ilk yakıt olarak odunu kullanmışlardır. Bugün hâlâ odun enerji ihtiyacımızın %10’unu karşılamaktadır. Enerji ihtiyacımızın %80’ini ise fosil yakıt olarak adlandırdığımız kömür, petrol ve doğal gazdan karşılamaktayız. Bu yakıtlar yenilenemez enerji kaynakları olarak adlandırılır. Kömürün oluşumundan bahseden önceki konu başlığında da anlatıldığı gibi fosil yakıtların oluşumu 200 milyon yıl öncesine dayanmasına rağmen bu yakıtlar yaklaşık 1000 yıldır kullanılmaktadır.
Ham petrolün başındaki “ham” kelimesinden ne anlıyoruz?
Ham madde işlenmemiş madde anlamına gelir. Ham petrol bileşenlerine ayrılarak yani damıtılarak günlük hayatta kullanılan çeşitli akaryakıt ürünlerine dönüşür. Ham petrol, çıkarıldığı yere ve derinliğe göre kahve, koyu yeşil ya da siyah renkli bir sıvıdır.
Ham petrol nasıl oluşur?
Hidrokarbonların ve buna bağlı olarak petrolün yer altında nasıl oluştuğu 20. yüzyılın başından beri süren bilimsel araştırmalarla açıklanmaya çalışılmaktadır. Tüm hidrokarbonlar, milyonlarca yıl öncesinde yaşamını yitirmiş olan bitkisel ve hayvansal canlıların yani ölü organizmaların artıklarının durgun deniz ve göl gibi ortamların tabanında birikmesiyle oluşmuştur. Ölü organizmalar akarsuların bu ortama taşıdığı kum, kil, çakıl, çamur ve mineral taneciklerle birlikte dibe çökerek yığılır. Milyonlarca yıl süren çökelme ve yığılma su diplerinde tabakalar hâlinde gittikçe kalınlaşan çökelleri oluşturur. Zamanla altta kalan tabakaların, üzerine çöken yeni tabakalarla birlikte tabana uyguladığı ağırlık artar. Sürekli artan ağırlık ve basıncın etkisiyle tabakalar sıkışmaya ve birbirlerine tutunmaya başlarlar. Böylece kaya şekline dönüşmüş olurlar. Organik artıklar da oluşan bu kayalardaki gözenekli boşluklarda su ile birlikte sıkışır. Isı, basınç ve bakteri etkisi gibi faktörlerle kimyasal bozunma sonucunda parçalanıp moleküler değişime uğrarlar. Bu bozunma süreci sonucunda organik kökenli katılar, sıvılar ve gazlar oluşur. Bu sıvılar ve gazların bozunma süreci devam ederek fosil yakıt olarak adlandırdığımız ham petrol ve doğal gaz oluşur.
Organik maddece zengin kayaya ana kaya ya da kaynak kaya adı verilir. Kil, kum, organik atık kabukları ve mineraller hem fiziksel hem de kimyasal değişimlerle sıkışarak taşlaşır ve yer altı kayaç katmanlarını oluşturur. Oluşan petrol vedeniz suyu, sıkışan çökeller içerisinden damlacıklar hâlinde sızarak birikebileceği boşluklar arar. Bu boşlukların bulunduğu gözeneklerin içinde petrol ve gaz oluşan kayaçlara hazne kayaç adı verilir.
Petrol, oluşum sürecinde yüksek oranda organik madde içeren ana kaya içinden sıkışarak daha gözenekli kayalara yani hazne kayalara göç eder. Buna birincil göç denir. Bu göç olayı kilometrelerce yatay ve düşey yönde olabilir. Petrol sudan daha düşük yoğunluğa sahip olduğundan göç ettiği bu gözenekli kaya içerisinde su ile düşey olarak yer değiştirmeye başlar. Bu olaya petrolün ikincil göçü denir.
Bu göçlerle birlikte petrolün bir kısmı, yol bulup yeryüzüne ve deniz diplerine sızarken bir kısmı da kayaç gözenekleri içinde sıkışır ve başka kayaca göç edemez. Petrol kapanı olarak adlandırılan bazı yer altı yapılarında birikir. Petrolün bu durumu çay bardağındaki çaya bandırılmış bir kesme şekerin gözeneklerine dolmuş hâlde bulunan çaya benzemektedir. Bu şekilde bulunan petrol, hazne kayanın çatlak, yarık ve gözenekleri içinde milyonlarca yıl saklı kalmayı başarır.
Petrolün hazne kaya içerisinde kapanlanabilmesi için geçirimsiz bir tabakaya ihtiyacı vardır. Bu tabakaya örtü kaya adıverilir.
Petrolün içinde toplanabildiği kapanlar iki yoldan meydana gelebilir. Petrol kapanları, oluşumlarına yol açan olaylara göre isimlendirilir. Bunlar; yer kabuğu hareketleri sonucunda oluşan tektonik olaylar ve tabakalaşma anlamına gelen stratigrafik olaylardır. Tektonik olaylar, yer kabuğu hareketleri sonucunda oluşur. Stratigrafik olaylar ise tabakalaşma sonucu oluşur. Her iki olayın da oluşumunda etkili olduğu petrol kapanları bulunmaktadır.
Faydalı bir yazı olmuş tebrikler.
Petrol ve doğalgaz yer yüzeyinin derinliklerinde büyük enerji ile oluşur . oluşumun ana maddeleri uzaydan asteroit olarak gelmiş dünya yüzeyinden 200km derinlik aralığında her zaman oluşmakta oluşurken büyük depremler meydana gelmektedir.
İlk doğalgaz oluşur. Doğalgaz oluşumu anında meydana gelen ısı ve basınç ile zincirleme reaksiyon neticesinde petrol oluşur. Petrol derinliklerden yüzeye, başka yerlere doğalgaz basıncı ile hareket eder.
Petrol, doğalgaz her zaman derinlerde oluşmaktadır. Oluşurken çok büyük depremler yüzeye doğru çıkması esnasında küçük depremler oluşmaktadır.
Makale için teşekkür ederim.
Merak ettiğim bir konuydu teşekkürler.